Even kort: wie ben je en wat doe je?

Ravi Vermeulen: ‘Ik ben als projectleider bij PatientPlus verantwoordelijk voor de ontwikkeling van keuzehulpen en de implementatie binnen verschillende ziekenhuizen. Daarnaast ben ik arts met een aantal jaar klinische ervaring. In 2017 begin ik met de opleiding tot gynaecoloog.’

Wat is PatientPlus precies?

‘PatientPlus is opgericht door Michiel Hageman en Teun Teunis. Twee specialisten in opleiding die zich tijdens hun coschappen al verwonderden over hoe weinig kennis patiënten hadden over hun eigen behandeltraject. Dit moet anders, dachten ze. Tijdens hun promotieonderzoek aan Harvard University kwamen ze in aanraking met ‘decision aids’ om het proces van samen beslissen tussen arts en patiënt te bevorderen. Hier werd het idee geboren om patiënten met keuzehulpen te ondersteunen bij hun beslisproces. Ons doel is de juiste zorg bij de juiste patiënt te krijgen door de dialoog tussen arts en patiënt meer diepgang te geven.’

Welk probleem wil PatientPlus daarmee oplossen?

‘In de eerste plaats voorkomen van een tekort aan kennis en betrokkenheid. Dit is niet goed voor patiënten en past niet bij goede kwaliteit van zorg. Een betrokken patiënt die over zijn eigen behandeling meebeslist, is tevredener en minder angstig, heeft minder keuzestress en kiest bovendien vaker voor een minder ingrijpende behandeling.

In de tweede plaats is het belangrijk om te voorkomen dat de WGBO (Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst) niet goed wordt nageleefd. Deze wet bepaalt dat zorgverleners patiënten compleet en begrijpelijk informeren over hun aandoening, de voorgestelde behandeling, de risico’s en eventuele alternatieven.’

Je voelt je sterk betrokken bij Samen Beslissen, zo blijkt uit je bio op de website van PatientPlus. Je schrijft dat het jouw passie is om Samen Beslissen toe te passen en te borgen. Vanwaar deze betrokkenheid?

‘Net zoals Teun en Michiel verbaas ik me in het ziekenhuis vaak over het gebrek aan besef van patiënten wat hen te wachten staat. Op een operatietafel liggen en geen idee hebben welke operatie er gaat plaatsvinden, lijkt me op zijn zachtst gezegd zeer beangstigend. De communicatie moet anders! Maar hoe zet je deze ideale gedachte om naar de praktijk? De tijd op de poli is zo beperkt, dat je snel terugvalt in de paternalistische rol. Dat wil ik niet meer en dat is mijn grootste drijfveer. Ik vind het erg belangrijk dat een patiënt met de juiste informatie samen met de zorgverlener een goed geïnformeerde keuze kan maken.’

In hoeverre leeft Samen Beslissen bij je collega’s? 

‘De gevestigde orde heeft soms het gevoel al aan gezamenlijke besluitvorming te doen. Deze groep daag ik uit om zichzelf eens te laten filmen tijdens een consult en dit terug te kijken. Ik denk dat het tegenvalt. Bij de jonge artsen leeft het onderwerp naar mijn idee wel erg, maar ja er is zo weinig tijd. Zij missen de handvatten om Samen Beslissen in de praktijk succesvol toe te passen. Ik denk dat het gebruik van een keuzehulp de communicatie direct naar een hoger plan tilt, met de juiste training en gesprekstechnieken natuurlijk.’

Hoe draag je het principe van Samen Beslissen uit op de werkvloer?

‘Als we kunnen laten zien dat een consult efficiënter wordt als we Samen Beslissen op de juiste manier toepassen, is iedereen overtuigd denk ik. Zo denken we bijvoorbeeld dat veel vragen bij gebruik van een keuzehulp van tevoren beantwoord worden, waardoor het consult gerichter en efficiënter verloopt. Patiënten moeten ook meer de bestuurder worden van hun eigen leven: niet alle oplossingen liggen in het medische circuit. De drie goede vragen van de Patiëntenfederatie Nederland zijn natuurlijk een prachtig begin.’

Je begeleidt ook werkgroepen en bent betrokken bij de ontwikkeling van keuzehulpen? Hoe precies?

‘Elke keuzehulp wordt ontwikkeld door medisch studenten, arts-onderzoekers, AIOS, specialisten, patiënten en het liefst ook de patiëntenvereniging en de beroepsgroep. Ik probeer het ontwikkelproces goed te bewaken en een helicopterview te houden over het traject. Ook bij de implementatie in een ziekenhuis is er sprake van een werk- of projectgroep en een stuurgroep. In de werkgroep neemt van elke afdeling die met de keuzehulp te maken krijgen een afgevaardigde zitting. Met deze groep vergaderen we eens per twee tot drie weken over de voortgang van de implementatie. Zo nodig passen we het proces aan, als iets nog minder goed loopt dan gedacht.’

Hoeveel ziekenhuizen hebben al bij PatientPlus aangeklopt voor advies en begeleiding?

‘Vijf ziekenhuizen werken of hebben gewerkt met de keuzehulpen van PatientPlus. Op dit moment starten we tien nieuwe ziekenhuizen op.’

Voor welke doelgroepen zijn keuzehulpen met name geschikt? Of altijd en voor iedereen?

‘In principe zijn keuzehulpen voor alle doelgroepen geschikt. Wel is het belangrijk dat patiënten het Nederlands of Engels goed beheersen. We maken alle keuzehulpen samen met Stichting Makkelijk Lezen ook geschikt voor laaggeletterde patiënten. Ze hebben ook allemaal een voorleesfunctie. Op die manier proberen we een breed publiek te bereiken. Misschien zijn niet alle behandelingen in een keuzehulp van toepassing op iedere individuele patiënt. Maar dan doen ze toch goede dienst als betrouwbare bron voor informatie over het ziektebeeld en de behandelmogelijkheden.

Een groot voordeel van een keuzehulp is dat patiënten de informatie thuis in hun eigen tempo kunnen doornemen, wanneer en met wie zij maar willen. Ook de oudere generatie, van wie vaak wordt gezegd dat zij niet mee kunnen met de digitale ontwikkelingen. Ik denk dat dat niet helemaal klopt. De keuzehulp kan namelijk ook worden uitgeprint en op papier worden gelezen. Ook door familie, die het vaak belangrijk vindt om de opties met een ouder familielid door te nemen. Een keuzehulp is daarnaast geen verplichting. Ook zonder keuzehulp heeft de patiënt recht op dezelfde informatie van zorgverleners.’

Wat is het specifieke van een keuzehulp, anders dan een voor- en nadelenlijstje?

‘Onze keuzehulpen bestaan uit vijf stappen. Eerst wordt er informatie gegeven over de aandoening, de behandelingen en de voor- en nadelen van iedere behandeling inderdaad. In stap twee volgt een keuzetabel met een samenvatting van alle info. In stap drie volgen enkele vragen om te kijken of de informatie goed is begrepen. In stap vier vindt de waarde-exploratie plaats: de patiënt kan hier aangeven wat hij zelf belangrijk vindt. Dit is denk ik de belangrijkste stap in de keuzehulp, omdat de patiënt hier aangeeft waar het tijdens het consult over moet gaan. In stap vijf wordt gevraagd of alles is begrepen en wat een patiënt nog nodig heeft om tot een goede keuze te komen. Tijdens het doornemen is het mogelijk om in de keuzehulp aantekeningen te maken. Deze kunnen aan het eind van de keuzehulp samen met samenvatting worden uitgeprint of gemaild.’

Wat is belangrijk bij de ontwikkeling en implementatie van keuzehulpen? Met andere woorden, wat zijn kritische succesfactoren?

‘Een voorloper ofwel innovator binnen het ziekenhuis is heel erg belangrijk. Als er niemand van tevoren enthousiast of geïnspireerd is over Samen Beslissen, houdt het op. Daarnaast moet een vakgroep die met de keuzehulpen wil werken SMART-geformuleerde doelstellingen opstellen, zodat de implementatie een doel krijgt. Daarnaast valt of staat een implementatie bij een aantal gedegen trainingen.’

Samen Beslissen lijkt vanuit verschillende invalshoeken – kostenbesparing, therapietrouw, tevredener patiënten – een van dé zorgcommunicatie-issues dit jaar. Draagvlak en initiatieven lijken nu substantieel te groeien. Heb je daar een verklaring voor?

‘Eerst was het weer een van de hypes in de medische wereld. Iedereen vraagt zich in het begin af of die hype zal overwaaien, of dat het iets is wat blijft. Nu landt bij steeds meer mensen het idee dat Samen Beslissen niet meer weggaat. En niemand wil als laatste anticiperen. Daar komt nog bij dat zorgverzekeraars in de nabije toekomst inkopen op Samen Beslissen. Als dat gaat gebeuren, is heel Nederland snel om denk ik.’

Hm, geen hype dus maar een ‘blijver’?

‘Ja, het heeft zoveel significante voordelen. Dit wordt een blijvertje omdat het onderdeel wordt van het werkproces.’

Wanneer is PatientPlus wat jou betreft overbodig geworden?

‘Als iedereen Samen Beslissen met behulp van keuzehulpen toepast, dat er keuzehulpen zijn voor alle diagnoses of onderzoeken, en dat deze ook allemaal worden onderhouden.’

Tekst: Anje Ham 

Op donderdag 17 november organiseert de Netwerkgroep Zorg van Logeion een bijeenkomst over hoe je als communicatieadviseur kunt bijdragen aan implementatie van Samen Beslissen in jouw zorginstelling. Ravi Vermeulen zal als panellid een bijdrage leveren.